Ở một nơi mà đất đai không đủ màu mỡ để làm nông, người phụ nữ đã chọn biển làm nơi mưu sinh – không phải bằng thuyền máy hay dụng cụ hiện đại, mà bằng chính cơ thể họ. Trên hòn đảo Jeju của Hàn Quốc, những người phụ nữ lặn biển – gọi là haenyeo – đã trở thành biểu tượng sống động cho tinh thần bền bỉ, sự can trường và bản sắc văn hóa đặc trưng của đảo này.
Lặn không bình dưỡng khí, nhịn thở 1 phút mỗi lần
Không sử dụng mặt nạ dưỡng khí hay bình oxy, các haenyeo chỉ với chiếc kính lặn, bộ đồ lặn, một con dao nhỏ và chiếc phao tròn (gọi là taewak), lao mình xuống biển sâu đến 10 mét để thu hoạch hải sản như bào ngư, nhím biển, sò, ốc. Mỗi lần lặn, họ nhịn thở trong khoảng một phút. Sau khi trồi lên mặt nước, họ phát ra âm thanh đặc trưng gọi là “sumbi sori” – một tiếng thở dài sâu và vang, giống như tiếng huýt sáo – là dấu hiệu của sự sống, và cũng là cách họ điều hòa hơi thở.
Vào mùa hè, haenyeo làm việc từ 6–7 tiếng mỗi ngày; mùa đông thì ngắn hơn, khoảng 4–5 tiếng. Họ thường ra biển khoảng 90 ngày mỗi năm, tùy vào thời tiết và mùa vụ.
Phân cấp theo kinh nghiệm, học nghề bằng “mắt và tai”
Cộng đồng haenyeo được phân chia thành ba nhóm: sơ cấp (hagun), trung cấp (junggun) và cao cấp (sanggon). Những haenyeo cấp cao không chỉ giỏi nghề mà còn là người hướng dẫn cho các thế hệ sau. Nghề này không học bằng sách vở mà học bằng mắt nhìn, tai nghe, và thời gian. Từ những cô bé bắt đầu lặn ở vùng nước nông gọi là aegibadang, cho đến khi trở thành haenyeo thực thụ, đó là hành trình của mồ hôi, nước mắt và sự bền bỉ.
Việc truyền nghề chủ yếu diễn ra trong gia đình – từ mẹ sang con gái, từ mẹ chồng sang con dâu. Ở những nơi nghỉ ngơi như bultuk – nơi haenyeo sưởi ấm sau mỗi buổi lặn – là chốn để chia sẻ kinh nghiệm, trò chuyện và học hỏi. Một haenyeo từng nói: “Nghề này phải học bằng sự tinh ý, không ai dạy bạn từng bước.”
Gìn giữ thiên nhiên và tinh thần cộng đồng
Văn hóa haenyeo không chỉ đơn thuần là nghề lặn biển, mà còn là lối sống hòa hợp với thiên nhiên. Không có thiết bị hỗ trợ, khả năng con người có giới hạn – và chính giới hạn đó giúp họ không khai thác quá mức. Họ đặt ra quy định về kích thước tối thiểu của hải sản được phép thu hoạch, thời gian và số ngày lặn mỗi năm. Những quy tắc này được thống nhất trong cộng đồng để đảm bảo tính bền vững.
Tại một số vùng biển như hakgyo badang (biển trường học), thu nhập từ hải sản được dùng để xây trường cho trẻ em trong làng – một minh chứng rõ rệt cho tinh thần đoàn kết và sẻ chia.
Tín ngưỡng và âm nhạc: Hơi thở của văn hóa biển
Trước mỗi mùa lặn, haenyeo tổ chức nghi lễ jamsugut để cầu nguyện với nữ thần biển Yongwang Halmeoni cho một năm bình an và đánh bắt thuận lợi. Trong lễ, họ hát seoujet sori – một bài ca cổ truyền vang lên giữa tiếng sóng. Trên thuyền, họ hát haenyeo norae – bài ca lao động vừa để gắn kết, vừa để vượt qua mỏi mệt.
Ngày nay, những bài hát đó vẫn vang vọng khắp đảo Jeju – không chỉ là tiếng hát của haenyeo, mà là giai điệu của cả một nền văn hóa.
Từ biểu tượng tinh thần đến di sản phi vật thể
Do điều kiện tự nhiên đặc thù, nghề haenyeo từng là nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình trên đảo. Hầu như nhà nào ở Jeju cũng có người thân từng là haenyeo. Chính quyền Jeju đã chọn hình ảnh haenyeo làm biểu tượng văn hóa, và UNESCO cũng công nhận văn hóa này là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Dù ngày nay số lượng haenyeo đang giảm dần do quá trình đô thị hóa và thay đổi xã hội, nhiều cộng đồng haenyeo vẫn nỗ lực bảo tồn nghề. Từ năm 2008, một số làng đã thành lập trường haenyeo để đào tạo thế hệ mới. Không ít phụ nữ trẻ đang tìm về với nghề truyền thống – không chỉ vì thu nhập, mà vì khát vọng gìn giữ bản sắc.
Haenyeo không phải là “nàng tiên cá” trong truyền thuyết – họ là những người phụ nữ bằng xương bằng thịt, với đôi bàn tay thô ráp và đôi mắt rắn rỏi – nhưng họ đã tạo nên một huyền thoại sống giữa biển khơi. Văn hóa haenyeo là lời nhắc nhở mạnh mẽ về mối liên kết giữa con người với tự nhiên, giữa quá khứ và hiện tại – và là di sản mà thế giới cần trân trọng.
_________________
🌸 Học thêm tiếng Hàn: Facebook Unnie Korean
🎧 Luyện nghe siêu dễ thương: YouTube Unnie Korean
🎉 Giải trí & học vui mỗi ngày: Tiktok Unnie Korean